Πετράρχης, Φραντσέσκο

(Petrarca, Αρέτσο, Τοσκάνη 1304 – Αρκουά, Πάντοβα 1374). Ιταλός ποιητής. Γιος ενός Φλωρεντινού εξόριστου, ο Π. έζησε στην αρχή στην Πίζα και μετά πήγε στην Αβινιόν, έδρα τότε του παπισμού, σημαντικό πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο. Μετά τις πρώτες σπουδές του στο Καρπαντράς, με δάσκαλο το γραμματικό Κουβενέβολε ντα Πράτο, συνέχισε νομικές σπουδές στο Μονπελιέ και την Μπολόνια (1320)· ξαναγύρισε στην Αβινιόν όταν πέθανε ο πατέρας του. Στην πόλη αυτή, στην εκκλησία Σεντ-Κλερ, συνάντησε το 1327 τη Λορ ντε Νοβ, τη Λάουρά του, που την αγάπησε παράφορα: ο έρωτάς του αυτός θα είναι από εδώ και πέρα το φόντο στον πίνακα της ζωής και του έργου του. Την ίδια εποχή ο Π., που ήταν ένα από τα πρωτοπόρα πνεύματα της Αναγέννησης, εναρμονίζει μια κοσμική ζωή γεμάτη λάμψη, πολλά ταξίδια και διπλωματικές αποστολές, με περιόδους αυτοσυγκέντρωσης, αφιερωμένες στο στοχασμό και στην ποίηση. Το 1341 ευτύχησε να στεφθεί ποιητής στη Ρώμη, για το έργο του, που μέχρι τότε αποτελούσαν το μεγάλο επικό ποίημα Africa, γραμμένο στα λατινικά και εμπνευσμένο από το Βιργίλιο και τον Τίτο Λίβιο, οι Epistolae metricae πάνω σε διάφορα θέματα, και το ιστορικό έργο De viris illustribus. Από τη βαθιά όμως θρησκευτική κρίση, που του προκάλεσε η είσοδος του αδελφού του Γκεράρντο στον μοναχικό βίο, γεννήθηκε στα 1342-1343 ένας διάλογος στα λατινικά με τον τίτλο Secretum, ένα είδος εσωτερικού οδοιπορικού όπου, διαβάζοντας τον Άγιο Αυγουστίνο, διερευνά τις αμφιβολίες της πίστης του και την έλλειψη ψυχικής σταθερότητας απέναντι στις ψευδαισθήσεις αυτού του κόσμου. Η εσωτερική αυτή βούληση, που είναι λιγότερο θέληση παραίτησης και περισσότερο επιθυμία εσωτερικής τελείωσης, θα πάρει συγκεκριμένη μορφή στις μικρές πραγματείες του De vita solitaria καιDe otio religioso (1347-1357). Την ίδια εποχή, παρά τη φοβερή είδηση για το θάνατο της Λάουρας, θύματος του λοιμού που ερήμωνε τότε την Ευρώπη (1348), και παρά τα πολλά ταξίδια του, ο Π. βυθίζεται με πάθος στη μελέτη της αρχαιότητας και συγκεντρώνει γύρω του ένα κύκλο μαθητών, μεταξύ των οποίων και ο Βοκάκιος, που γίνεται φίλος του. Στα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του στο Μιλάνο, την Πάντοβα και τη Βενετία, που τα χαρακτήριζε μεγαλύτερη σταθερότητα, εκδηλώνεται μια από τις πιο έντονες φιλολογικές δραστηριότητες. Στη διάρκεια αυτής ακριβώς της περιόδου, ο Π. συγκεντρώνει σε τόμο τις Επιστολές, γράφει μεταξύ άλλων τους Trionfi, μικρό αλληγορικό ποίημα σε τοσκανική γλώσσα, όπου περιγράφεται, κατά τον τρόπο του Δάντη, η πορεία της ψυχής από το γήινο στο θείο έρωτα και το De remediis utriusque fortunae, ελεύθερους στοχασμούς για την καλή και την κακή τύχη ή για την τέχνη να ζει κανείς ευτυχισμένος, αφιερωμένο στον Άτσο ντι Koρέτζο. Το αριστούργημα του όμως είναι τοCanzoniere, που τιτλοφορείται επίσης Rime sparseή Rerum vulgariumfragmenta, συλλογή 366 ποιημάτων σε λαϊκή γλώσσα (από τα οποία 317 σονέτα και 29 «καντσόνι») που κατά παράδοση χωρίζεται σε δύο μέρη: In vita και In morte di madonna Laura. Το έργο αυτό, που το σχεδίασε στα 1336-1337, το ξαναδούλεψε και το συμπλήρωσε πολλές φορές. Αν και τα περισσότερα από τα ποιήματα της συλλογής μιλούν για τον έρωτα, μερικά θίγουν επίσης και πολιτικά ή θρησκευτικά προβλήματα της εποχής. Είναι η ιστορία ενός έρωτα χωρίς ανταπόκριση, το μυστικό ημερολόγιο μιας ερωτικής και συγχρόνως μυστικιστικής αναζήτησης, που συνεχίζεται πάντα σ’ ένα επίπεδο ακραίας έντασης. Ποτισμένος με τις έμμονες ιδέες και τους μύθους του Μεσαίωνα, μεγάλος θαυμαστής της αρχαιότητας (μανιώδης κυνηγός αρχαίων χειρογράφων, ανακαλύπτει ο ίδιος το Pro Archiaτο 1333), ο Π. προβάλλει ένα καινούργιο ιδεώδες, το ιδεώδες του ουμανισμού, που θα προσανατολίσει το ευρωπαϊκό αισθητήριο για αιώνες. «Κορυφαίος των Ιταλών ποιητών», οφείλει στο Canzoniere του το τίτλο του μαιτρ της ερωτικής ποίησης. Εναρμονίζοντας στοιχεία δανεισμένα από την αρχαία (αλεξανδρινοί, ελεγειακοί) και τη γαλλική (τροβαδούροι, αυλική λογοτεχνία) παράδοση, σε μια πολύ καλλιεργημένη τοσκανική γλώσσα, που θα έχει βαθιές απηχήσεις σε όλο τον ιταλικό ρεαλισμό του 19ου αι., η ποίηση αυτή θα γίνει αφετηρία του πετραρχισμού. Από το τέλος του 14ου αι. μέχρι το 1550 περίπου, στην αρχή στην Ιταλία και αργότερα στην υπόλοιπη Ευρώπη και κυρίως στη Γαλλία (Πλειάδα) ένας αριθμός επιγόνων, περισσότερο ή λιγότερο πιστών στον ιδεαλισμό του Π., ξαναγυρίζουν στα θέματά του, στην ερωτική ψυχολογία του, στην ποιητική μορφή των σονέτων του, ωθώντας συχνά την τάση αυτή ως το μανιερισμό και την εκζήτηση. Τέλος, η επίδραση του Π. στην ιταλική μουσική κάθε άλλο παρά μικρής σημασίας είναι· είχε ασκηθεί ήδη όσο ζούσε ο ποιητής και ο Γιάκοπο ντα Μπολόνια γράφει μουσική για κείμενά του. Η έκδοση του Canzoniere, που τύπωσε ο Μπάρμπο το 1501, δίνει ένα ορμητικό ξεκίνημα σε μεγάλο αριθμό συνθέσεων των οποίων το πνεύμα, υπό την επίδραση του ποιητή, συντελεί στο να εξελιχτεί γρήγορα η φρόττολα προς το μαδριγάλι. Πολλοί χρησιμοποιούν τη μουσική έκφραση των κειμένων του, που χρησιμοποιήθηκαν επίσης αργότερα στη Γαλλία και στην Αγγλία. Φανταστική εικόνα της Λάουρας, της γυναίκας που αγάπησε ο Πετράρχης, σε μικρογραφία του τέλους του 15ου αιώνα. (Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη, Φλωρεντία). Το σπίτι, όπου ο Πετράρχης πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο χωριό Αρκά της Τοσκάνης, έχει μετατραπεί σε μουσείο. Εκεί υπάρχουν τα έπιπλά του, αντικείμενα προσωπικής χρήσης αλλά και πίνακές του. Ο Ιταλός ποιητής Πετράρχης σε μικρογραφία του 15ου αιώνα (Δημοτική Βιβλιοθήκη, Τεργέστη).